Co warto wiedzieć o bólu po terapii falą uderzeniową?

Jak fala uderzeniowa działa na komórki?

U podstaw działania ESWT leży mechanotransdukcja, czyli proces, w którym komórki przekształcają bodziec mechaniczny w reakcję biochemiczną.^[2] Impuls ciśnienia wywołany przez falę rozpoczyna serię zdarzeń prowadzących do odnowy uszkodzonej tkanki. Do najważniejszych efektów należy tworzenie się nowych naczyń krwionośnych oraz wzmożona produkcja czynnika wzrostu, który ten proces napędza.^[4] Lepsze ukrwienie oznacza z kolei więcej tlenu i składników odżywczych, co przyspiesza gojenie. Terapia stymuluje również fibroblasty do produkcji kolagenu, czyli podstawowego budulca ścięgien, dzięki czemu odzyskują one elastyczność i wytrzymałość.^[4] Działanie przeciwbólowe tej metody ma kilka wymiarów. Intensywne pobudzenie zakończeń nerwowych może na pewien czas zablokować wysyłanie sygnałów bólowych do mózgu.^[4] W dłuższej perspektywie terapia obniża stężenie neuroprzekaźników odpowiedzialnych za ból przewlekły, co hamuje tak zwane zapalenie neurogenne i podnosi próg odczuwania bólu.^[5]

Dlaczego po zabiegu z użyciem fali uderzeniowej pojawia się ból?

Przejściowe nasilenie dolegliwości po zabiegu nie jest powodem do niepokoju – to naturalna i pożądana część całego procesu.^[3] W schorzeniach przewlekłych, takich jak problemy ze ścięgnami, tkanka często jest w stanie degeneracji, a naturalne procesy naprawcze organizmu zostały zahamowane. Fala uderzeniowa działa jak impuls, który przełamuje ten stan i na nowo inicjuje leczenie.^[6]

Ból jako sygnał początku gojenia

Ból po zabiegu to efekt celowo wywołanego mikrourazu i ostrego, lecz krótkotrwałego stanu zapalnego.^[3] Taka reakcja jest dla organizmu sygnałem do mobilizacji sił, w tym komórek odpornościowych i czynników wzrostu. W ten sposób ESWT niejako „resetuje” proces leczenia, zamieniając przewlekły i nieskuteczny stan zapalny w kontrolowaną reakcję, która prowadzi do regeneracji. Można więc powiedzieć, że ból jest zewnętrznym objawem skuteczności terapii.^[7]

Charakter i czas trwania dolegliwości

Ból po zabiegu ma swoją specyfikę i jest tymczasowy. Pacjenci często opisują go jako tępy, rozlany i pulsujący, podobny do uczucia „poobijania” lub mocnych zakwasów.^[3] Może mu towarzyszyć większa wrażliwość na dotyk, zaczerwienienie skóry lub niewielki obrzęk.^[8] Objawy te zwykle mijają samoistnie w ciągu 2 do 5 dni.^[8] Poważniejsze komplikacje, na przykład pęknięcie ścięgna, zdarzają się niezwykle rzadko i najczęściej wynikają z błędów na etapie kwalifikacji do zabiegu lub jego wykonania.^[9]

Kiedy ból powinien zaniepokoić?

Chociaż ból jest normalną reakcją, pewne sygnały powinny skłonić do konsultacji z terapeutą. Należy do nich ból o ostrym, przeszywającym charakterze, który wyraźnie utrudnia codzienne funkcjonowanie.^[10] Niepokojące jest również, gdy dolegliwości nie słabną po 3-5 dniach, a nawet się nasilają.^[10] Inne sygnały alarmowe to utrzymujący się, znaczny obrzęk lub nagła utrata funkcji, na przykład niemożność obciążenia kończyny.^[11]

Jak postępować po zabiegu?

Odpowiednie zachowanie po terapii falą uderzeniową wspiera naturalne gojenie, a nie je tłumi. Zasady różnią się od tych, które znamy z postępowania po urazach, ponieważ celem jest utrzymanie kontrolowanego stanu zapalnego.

Czego unikać: leki przeciwzapalne i lód

Przez co najmniej 48 godzin po zabiegu nie należy przyjmować niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), takich jak ibuprofen czy ketoprofen.^[4] Środki te blokują działanie prostaglandyn, które są kluczowe dla stanu zapalnego, niwecząc w ten sposób efekty terapii. Niewskazane jest również stosowanie okładów z lodu, ponieważ obkurczają one naczynia krwionośne i hamują miejscową reakcję zapalną.^[11] Jeśli potrzebujesz środka przeciwbólowego, bezpiecznym wyborem jest paracetamol, który nie ma istotnego działania przeciwzapalnego.^[4]

Co pomaga złagodzić dyskomfort?

Przez 48 godzin po zabiegu zaleca się względny odpoczynek i unikanie aktywności, które mocno obciążają leczony obszar.^[3] Nie chodzi jednak o całkowite unieruchomienie – wykonywanie codziennych, lekkich czynności pomaga utrzymać prawidłowe krążenie. Proces regeneracji wspiera także dobre nawodnienie organizmu, dieta bogata w białko oraz odpowiednia ilość snu (około 7-9 godzin).^[12]

Jak technologia wpływa na terapię i odczucia?

Skuteczność leczenia i odczucia pacjenta zależą od użytego sprzętu oraz precyzyjnie dobranych parametrów. Istnieją dwa podstawowe typy urządzeń: generujące falę radialną (rozproszoną) oraz falę skupioną. Wybór odpowiedniej technologii zależy od diagnozy i miejsca schorzenia.

Fala radialna a skupiona

Fala radialna, generowana pneumatycznie, rozchodzi się promieniście.^[13] Największą energię ma na powierzchni skóry, a jej siła maleje wraz z głębokością. Działa dość powierzchownie (do 3-4 cm) i sprawdza się w leczeniu dużych grup mięśniowych czy powierzchniowo położonych ścięgien.^[14] Zabieg z jej użyciem bywa odczuwany jako bardziej bolesny z powodu silnej stymulacji receptorów w skórze.^[13]

Z kolei fala skupiona to „prawdziwa” fala uderzeniowa, precyzyjnie skierowana na określoną głębokość (nawet do 12 cm).^[15] Pozwala to dostarczyć maksimum energii w głąb tkanek, omijając ich powierzchnię.^[15] Dzięki temu zabieg jest zwykle znacznie lepiej tolerowany przez pacjentów i umożliwia leczenie na przykład zrostów kostnych czy głęboko położonych zwapnień.^[14]

Znaczenie dawki energii i protokołu zabiegu

Skuteczność ESWT zależy od odpowiedniej „dawki” energii, której miarą jest jej gęstość wyrażana w mJ/mm².^[16] Zbyt niska dawka może nie przynieść oczekiwanych rezultatów, natomiast zbyt wysoka grozi uszkodzeniem tkanek.^[17] Oprócz dawki, na protokół leczenia składają się liczba impulsów oraz częstotliwość ich podawania. Wszystkie te parametry muszą być dobrane indywidualnie do konkretnego schorzenia i reakcji pacjenta.

Wskazania i przeciwwskazania do terapii

Prawidłowa kwalifikacja pacjenta do zabiegu jest podstawą jego bezpieczeństwa i skuteczności. Główne wskazania do ESWT to przewlekłe choroby ścięgien, takie jak zapalenie ścięgna Achillesa, łokieć tenisisty czy łokieć golfisty. Terapię stosuje się też w leczeniu zapalenia rozcięgna podeszwowego (znanego jako ostroga piętowa), zespołu bolesnego barku, opóźnionego zrostu kostnego oraz w zespołach bólowych kręgosłupa.^[1]

Istnieje również lista przeciwwskazań. Do bezwzględnych należą ciąża, nowotwór w obszarze zabiegowym, ostre infekcje tkanek oraz poważne zaburzenia krzepnięcia krwi. Terapii nie wykonuje się także w pobliżu rozrusznika serca.^[4] Z kolei do przeciwwskazań względnych, które wymagają szczególnej ostrożności, zalicza się terapię w okolicy chrząstek wzrostowych u dzieci, zaawansowaną osteoporozę oraz bliskość dużych nerwów i naczyń.^[4]

Bibliografia

1. Wszystko o fali uderzeniowej: mechanizm, zastosowanie, przeciwwskazania – Klinika HB, https://www.klinika-hb.pl/fala-uderzeniowa-eswt/fala-uderzeniowa-eswt-jako-skuteczna-metoda-leczenia-zaburzen-erekcji-2/
2. Extracorporeal Shock Wave Therapy for the Treatment of … – MDPI, https://www.mdpi.com/2227-9032/11/21/2830
3. Do your patients feel discomfort after ESWT? – EMS Pain Therapy, https://www.ems-dolorclast.com/success-stories/do-your-patients-feel-discomfort-after-eswt
4. Best practices for extracorporeal shockwave therapy in musculoskeletal medicine: Clinical application and training consideration, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9321712/
5. (PDF) Extracorporeal Shockwave Therapy for the Treatment of …, https://www.researchgate.net/publication/344898544_Extracorporeal_Shockwave_Therapy_for_the_Treatment_of_Tendinopathies_Current_Evidence_on_Effectiveness_Mechanisms_Limitations_and_Future_Directions
6. większy ból po fali uderzeniowej – Fizjoterapia i Rehabilitacja Warszawa – klinika-hb.pl, https://www.klinika-hb.pl/bez-kategorii/wiekszy-bol-po-fali-uderzeniowej-fizjoterapia-i-rehabilitacja-warszawa-klinika-hb-pl/
7. What Are The Negative Side Effects of Shockwave Therapy? – Kinetic Rehab & Spine Bergen County, https://kineticrehabspine.com/what-are-the-negative-side-effects-of-shockwave-therapy/
8. Terapia falą uderzeniową w ortopedii – dlaczego zabiegu nie …, https://www.rehabilitacje.org/terapia-fala-uderzeniowa-w-ortopedii
9. Shockwave Therapy | Boston Children’s Hospital, https://www.childrenshospital.org/treatments/shockwave-therapy
10. większy ból po fali uderzeniowej – Fizjoterapeuta Katowice, Rehabilitacja, Terapie Nowoczesne – OdnovaClinic | Odnova Clinic, https://odnovaclinic.com/wiekszy-bol-po-fali-uderzeniowej-fizjoterapeuta-katowice-rehabilitacja-terapie-nowoczesne-odnovaclinic/
11. Shockwave Therapy – WWL NHS Foundation Trust, https://www.wwl.nhs.uk/media/.leaflets/6110de0259d2a0.36360639.pdf
12. Focused Shockwave Therapy Aftercare Guide – Full Circle Orthopedics and Sports Medicine, https://fullcircleorthopedics.com/aftercare/shockwave-therapy/
13. Compare Radial And Focused Shock Wave Therapy For Trochanteric Pain Syndrome (Gluteal Tendinopathy), https://www.shock-wave-therapy-london.co.uk/blog/41-compare-radial-and-focused-shock-wave-therapy-for-trochanteric-pain-syndrome-gluteal-tendinopathy
14. Comparing Radial vs Focused Shock Wave Therapy at Wimbledon Clinic, https://www.chiropractorwimbledon.com/blogg/905-comparing-radial-vs-focused-shock-wave-therapy
15. Radial vs Focused Shockwave Therapy | What is the Difference? – Venn Healthcare, https://www.vennhealthcare.com/radial-vs-focus-shockwave-therapy-what-is-the-difference/
16. OCENA SKUTECZNOŚCI TERAPII ESWT W WYBRANYCH JEDNOSTKACH CHOROBOWYCH, https://rcz-zbaszyn.pl/backend/photos/userfiles/ocena_skutecznosci_eswt(1).pdf
17. The dose-effect relationship in extracorporeal shock wave therapy: The optimal parameter for extracorporeal shock wave therapy | Request PDF – ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/256609857_The_dose-effect_relationship_in_extracorporeal_shock_wave_therapy_The_optimal_parameter_for_extracorporeal_shock_wave_therapy