Kość piętowa: co warto o niej wiedzieć?

Jak zbudowana jest kość piętowa?

Jej wewnętrzna struktura przypomina gąbkę o precycyzyjnym układzie beleczek kostnych, które rozpraszają siły działające na stopę podczas chodzenia czy biegania. Tę gąbczastą konstrukcję otacza cienka, twarda warstwa kości zbitej. Taka budowa, choć optymalna pod kątem biomechaniki, sprawia, że w przypadku urazu kość jest podatna na skomplikowane złamania.

Kształtem przypomina nieregularną kostkę, na której znajduje się kilka kluczowych struktur:

• Guz piętowy – to masywna, tylna część kości, do której przyczepia się ścięgno Achillesa. Działa jak potężna dźwignia, umożliwiając odepchnięcie stopy od podłoża.
• Podpórka kości skokowej – niewielka „półka” kostna po wewnętrznej stronie stopy, która stabilizuje staw skokowy, podtrzymując kość skokową.^[1]
• Bloczek strzałkowy – mały guzek po zewnętrznej stronie, który porządkuje przebieg ścięgien mięśni strzałkowych, odpowiadających za stabilizację boczną stopy.^[1]

Do dolnej części kości piętowej przyczepia się również rozcięgno podeszwowe, czyli mocne pasmo tkanki, które pomaga utrzymać prawidłowy łuk podłużny stopy.^[2]

Rola kości piętowej w mechanice chodu

Podczas chodzenia rola kości piętowej dynamicznie się zmienia. W momencie kontaktu z podłożem, razem z poduszką tłuszczową, działa jak amortyzator, a stopa staje się elastyczna, aby dopasować się do nierówności terenu.

Następnie, w fazie przetaczania, stopa usztywnia się, przekształcając w stabilną dźwignię. Kość piętowa, jako ramię tej dźwigni, przenosi siłę z mięśni łydki na palce, co pozwala na energiczne odepchnięcie. Zaburzenie którejkolwiek z tych funkcji może prowadzić do bólu i kontuzji.

Złamania kości piętowej

Złamania w obrębie kości piętowej należą do najpoważniejszych urazów stopy i niosą ze sobą ryzyko trwałego ograniczenia sprawności. W większości przypadków (około 75%) uszkodzeniu ulega powierzchnia stawowa, co dodatkowo komplikuje leczenie i pogarsza rokowania.^[3]

Jak dochodzi do złamania i jakie są objawy?

Najczęstszą przyczyną jest upadek z dużej wysokości lub wypadek komunikacyjny, kiedy to siła urazu działa wzdłuż osi nogi. Kość skokowa, znajdująca się powyżej, wbija się w kość piętową jak klin, powodując jej zmiażdżenie.

Objawy są zazwyczaj bardzo wyraźne:^[4]

• Nagły, przeszywający ból, który uniemożliwia stanie na nodze.
• Szybko narastający, masywny obrzęk.
• Rozległe zasinienie, które może objąć całą podeszwę stopy (tzw. objaw Mondora).^[5]
• Widoczna deformacja – pięta staje się szersza i krótsza.
• Czasem na skórze pojawiają się pęcherze, co świadczy o znacznym uszkodzeniu tkanek miękkich.

Diagnostyka i leczenie

Podstawą diagnostyki jest zdjęcie rentgenowskie, jednak „złotym standardem” jest tomografia komputerowa (TK).^[4] Badanie to pozwala lekarzowi dokładnie ocenić, jak bardzo zniszczona jest kość i powierzchnie stawowe, co jest kluczowe przy planowaniu leczenia. Jedną z najczęściej stosowanych klasyfikacji jest skala Sandersa, która dzieli złamania w zależności od liczby odłamów – im jest ich więcej (typ IV), tym rokowanie jest trudniejsze.^[6]

Leczenie zachowawcze, polegające na unieruchomieniu nogi na kilka tygodni, stosuje się rzadko, głównie przy złamaniach bez przemieszczenia lub u pacjentów, dla których operacja byłaby zbyt ryzykowna.^[4]

W większości przypadków konieczne jest leczenie operacyjne, którego celem jest odtworzenie prawidłowego kształtu kości i powierzchni stawu. Zabieg jest jednak obarczony wysokim ryzykiem powikłań, głównie infekcji, dlatego wykonuje się go dopiero po ustąpieniu największego obrzęku, zwykle po 10–14 dniach od urazu.^[4]

Rehabilitacja po złamaniu jest procesem długotrwałym, trwającym nawet do dwóch lat. Zaczyna się od ćwiczeń bez obciążania, stopniowo wprowadza się obciążanie, a na końcu pracuje nad powrotem pełnej siły, równowagi i funkcji stopy.

Przewlekły ból pięty – najczęstsze przyczyny

Ból w okolicy pięty rzadko jest wynikiem pojedynczego urazu. Zazwyczaj rozwija się stopniowo na skutek mikrourazów i przeciążeń, które prowadzą do degeneracji tkanek.

Zapalenie rozcięgna podeszwowego i ostroga piętowa

To jedna z najczęstszych przyczyn bólu podeszwowej części pięty. Problem nie polega na stanie zapalnym, a na degeneracji włókien kolagenowych w miejscu, gdzie rozcięgno przyczepia się do kości.^[7] Typowym objawem jest ostry, kłujący ból, najsilniejszy podczas pierwszych kroków po wstaniu z łóżka.^[7] Na zdjęciu RTG często widoczna jest tzw. ostroga piętowa, która jest jednak skutkiem, a nie przyczyną problemu.

Tendinopatia ścięgna Achillesa

Podobnie jak w przypadku rozcięgna, schorzenie to jest procesem degeneracyjnym (tendinozą).^[8] Ból i sztywność pojawiają się w okolicy ścięgna, zwłaszcza rano. W leczeniu, szczególnie gdy problem dotyczy środkowej części ścięgna, dobre efekty przynosi specjalny program ćwiczeń ekscentrycznych, znany jako protokół Alfredsona.

Deformacja Haglunda

Problem ten pojawia się, gdy wyniosłość kostna na tylnej powierzchni pięty ociera o ścięgno Achillesa. Powoduje to przewlekłe podrażnienie, ból i stan zapalny.^[9] Leczenie polega na modyfikacji obuwia i fizjoterapii, a w cięższych przypadkach konieczne może być operacyjne usunięcie zmiany kostnej.

Choroba Severa u dzieci

Dotyczy aktywnych fizycznie dzieci w wieku 8–13 lat i jest związana ze skokiem wzrostowym.^[10] W tym okresie kości rosną szybciej niż mięśnie i ścięgna. Napięte ścięgno Achillesa pociąga za niedojrzałą chrząstkę wzrostową pięty, powodując ból.^[10] Dolegliwości zwykle ustępują samoistnie, a leczenie polega na ograniczeniu aktywności i stosowaniu podpiętek.

Jak dbać o pięty i zapobiegać dolegliwościom?

Ludzka stopa jest wynikiem ewolucyjnego przystosowania do chodzenia, ale współczesny styl życia – twarde nawierzchnie, źle dobrane obuwie i nadwaga – stawia przed nią nowe wyzwania.^[11]

Podstawą profilaktyki jest odpowiednie obuwie, które zapewnia amortyzację i stabilizację pięty. Warto unikać butów na cienkiej, twardej podeszwie oraz wysokich obcasów. Równie ważne są proste ćwiczenia:

• Rozciąganie mięśni łydki – zmniejsza napięcie przenoszone na ścięgno Achillesa i rozcięgno podeszwowe.
• Rozciąganie rozcięgna podeszwowego – na przykład przez rolowanie stopy na piłce.
• Wzmacnianie wewnętrznych mięśni stopy – na przykład poprzez próby „chwytania” ręcznika palcami.

Regularna dbałość o stopy pozwala uniknąć wielu problemów i cieszyć się sprawnością przez długie lata.

Bibliografia

1. Kość piętowa – Wikipedia, wolna encyklopedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9B%C4%87_pi%C4%99towa
2. Plantar Heel Pain – StatPearls – NCBI Bookshelf, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499868/
3. Intra-articular Calcaneus Fractures: Current Concepts Review – Orthobullets, https://upload.orthobullets.com/journalclub/pubmed_central/35097384.pdf
4. Calcaneus Fractures – Trauma – Orthobullets, https://www.orthobullets.com/trauma/1051/calcaneus-fractures
5. Bohler angle – Physiopedia, https://www.physio-pedia.com/Bohler_angle
6. Sanders CT classification of calcaneal fractures | Radiology …, https://radiopaedia.org/articles/sanders-ct-classification-of-calcaneal-fractures
7. Plantar Fasciitis – StatPearls – NCBI Bookshelf, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK431073/
8. Achilles Tendinopathy – Biomechanical Properties – Physiopedia, https://www.physio-pedia.com/Achilles_Tendinopathy_-_Biomechanical_Properties
9. Haglund’s deformity – Physiopedia, https://www.physio-pedia.com/Haglund%27s_deformity
10. Sever Disease (Calcaneal Apophysitis) – StatPearls – NCBI Bookshelf, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441928/
11. The evolution of the human foot and its relation to foot and ankle …, https://www.boa.ac.uk/resource/the-evolution-of-the-human-foot-and-its-relation-to-foot-and-ankle-dysfunction.html