Jak dzielą się zastawki serca?

Zastawki serca (valvae cordis) stanowią fundamentalne struktury anatomiczne, które zapewniają jednokierunkowy przepływ krwi przez jamy serca. W sercu człowieka znajdują się cztery główne zastawki serca, które można podzielić na dwie kategorie funkcjonalne według ich umiejscowienia i mechanizmu działania.

Klasyfikacja anatomiczno-funkcjonalna zastawek

Zastawki przedsionkowo-komorowe (valvae atrioventriculares)

Błoniaste przegrody zapobiegają cofaniu się krwi z komór do przedsionków podczas skurczu komór:

• Zastawka mitralna (valva mitralis, valva bicuspidalis) – dwudzielna zastawka położona między lewym przedsionkiem (atrium sinistrum) a lewą komorą (ventriculus sinister)
• Zastawka trójdzielna (valva tricuspidalis) – składająca się z trzech płatków, usytuowana między prawym przedsionkiem (atrium dextrum) a prawą komorą (ventriculus dexter)

Zastawki półksiężycowate (valvae semilunares)

Charakteryzują się trzema półksiężycowatymi płatkami (valvulae semilunares) i zapobiegają cofaniu się krwi z tętnic do komór:

• Zastawka aortalna (valva aortae) – w ujściu aorty z lewej komory, składająca się z płatków: tylnego, prawego i lewego
• Zastawka pnia płucnego (valva trunci pulmonalis) – kontrolująca przepływ krwi z prawej komory do pnia płucnego

Zastawki serca – szczegółowa budowa anatomiczna

Mikroarchitektura zastawek serca

Serce posiada zastawki, które składają się z tkanki łącznej i zbudowane są z dwóch głównych elementów strukturalnych:

• Ruchome płatki (cuspides) wykonane z wsierdzia (endocardium)
• Pierścień włóknisty (anulus fibrosus) nadający kształt i usztywniający strukturę

Anatomia zastawek przedsionkowo-komorowych

Zastawka trójdzielna

Składa się z trzech płatków: przedniego (cuspis anterior), tylnego (cuspis posterior) oraz przyśrodkowego (cuspis septalis). Kluczowym elementem anatomicznym są struny ścięgniste (chordae tendineae) – struktury łączące wolne brzegi płatków z mięśniami brodawkowatymi (musculi papillares) znajdującymi się w prawej komorze.

Zastawka mitralna

Posiada dwa płatki i charakteryzuje się złożonym aparatem podwiesienia. System strun ścięgnistych łączy płatki z dwoma mięśniami brodawkowatymi lewej komory, zapewniając precyzyjne zamykanie zastawki serca podczas skurczu komory (systole).

Anatomia zastawek półksiężycowatych

Zastawka aortalna

Składa się z trzech półksiężycowatych płatków, którym na ścianie aorty odpowiadają uwypuklenia tworząc trzy zatoki aorty (sinus aortae). Uwypuklenie tworzone przez zatoki nazywa się opuszką aorty (bulbus aortae). Z prawej i lewej zatoki aorty odchodzą tętnice wieńcowe (arteriae coronariae).

Fizjologia zastawek w cyklu sercowym

Mechanizm działania podczas cyklu sercowego

Funkcja zastawek jest ściśle zsynchronizowana z cyklem sercowym. Podczas skurczu komór (systole ventricularis) zastawki przedsionkowo-komorowe zamykają się, odcinając odpływ krwi do przedsionków, jednocześnie otwierają się zastawki półksiężycowate, umożliwiając wypływ krwi do naczyń tętniczych.

W rozkurczu komór (diastole ventricularis) sytuacja odwraca się – zastawki przedsionkowo-komorowe otwierają się, pozwalając na napływ krwi z przedsionków, podczas gdy zastawki półksiężycowate zamykają się, zapobiegając cofaniu krwi.

Hemodynamika przepływu przez zastawki

Prawidłowe funkcjonowanie zastawek zapewnia jednokierunkowy przepływ krwi (unidirectional blood flow) i optymalne parametry hemodynamiczne. Cofająca się krew wypełnia płatki półksiężycowate, powodując ich automatyczne zamknięcie oraz szczelne dociśnięcie brzegów do siebie.

Zastawki serca – choroby

Klasyfikacja etiopatogenetyczna

Choroby zastawek serca można podzielić na wrodzone (congenitales) i nabyte (acquisitae). Wrodzone wady najczęściej dotyczą zastawki aortalnej i zastawki pnia płucnego serca, z dwupłatkową zastawką aortalną (valva aortae bicuspidalis) jako jedną z najczęstszych anomalii występującą u około 2% populacji.

Podstawowe typy patologii zastawkowych

Stenoza zastawkowa (stenosis valvularis)

Zwężenie zastawki serca charakteryzuje się zmniejszeniem powierzchni ujścia zastawkowego, co utrudnia sercu pompowanie krwi. Stenoza aortalna (stenosis aortae) jest najczęstszą nabytą wadą zastawkową serca u osób dorosłych.

Główną przyczyną stenozy są procesy degeneracyjne (processus degenerativus) ściśle związane ze starzeniem się organizmu. Proces zwyrodnieniowy przebiega z wtórnym wapnieniem zastawki serca (calcificatio secundaria), początkowo obejmuje podstawę płatków, a następnie same płatki aż po ich brzegi.

Niedomykalność zastawkowa (insufficientia valvularis)*

Rozwija się gdy zastawka nie zamyka się całkowicie, prowadząc do przeciekania krwi i jej cofania się. Niedomykalność zastawki serca mitralnej (insufficientia valvae mitralis) powoduje nieprawidłowy przepływ krwi z lewej komory do lewego przedsionka w trakcie skurczu komory, nazywany falą zwrotną (regurgitation flow).

Zastawki serca – mechanizmy patofizjologiczne

Pierwotna niedomykalność (insufficientia primaria)

Jest spowodowana zwyrodnieniem aparatu mitralnego z pęknięciem struny (ruptura chordae tendineae) lub mięśnia brodawkowatego, wypadaniem płatka zastawki mitralnej lub jego perforacją.

Wtórna niedomykalność (insufficientia secundaria)

Najczęściej spowodowana globalną lub regionalną przebudową lewej komory, prowadzącą do wzmożonego naprężenia pomiędzy koniuszkiem serca (apex cordis) i pierścieniem mitralnym oraz ograniczenia ruchomości płatków.

Zastawki serca – objawy kliniczne chorób zastawkowych

Do charakterystycznych objawów wad zastawek serca należą:

• Duszność (dyspnoe) – szczególnie wysiłkowa
• Ból w klatce piersiowej (dolor pectoris)
• Kołatanie serca (palpitatio cordis)
• Zawroty głowy (vertigo) i omdlenia (syncope)
• Obrzęki (oedema) wokół kostek i stóp
• Szybkie męczenie się (fatigabilitas)

Nowoczesna diagnostyka echokardiograficzna

Zastawki serca – echokardiografia jako złoty standard

Echokardiografia przezklatkowa (echocardiographia transthoracica) jest uznana za główną technikę rozpoznawania zastawkowych wad serca. Badanie to umożliwia w sposób nieinwazyjny ocenę struktur anatomicznych serca i pozwala ocenić ruch mięśnia sercowego oraz zastawek.

Zastawki serca – zaawansowane techniki obrazowania

Echokardiografia dopplerowska

Wykorzystuje efekt Dopplera do oceny przepływu krwi przez zastawki. Pomiar prędkości przepływu i obliczenie gradientów ciśnień stanowi podstawę diagnostyki stenozy zastawkowej.

Echokardiografia trójwymiarowa

Technologia 3D rewolucjonizuje ocenę anatomii zastawek, umożliwiając przestrzenną wizualizację struktur zastawkowych i precyzyjne planowanie interwencji kardiochirurgicznych.

Zastawki serca – klasyfikacja stopnia niedomykalności

Niedomykalność zastawki mitralnej można podzielić według zaawansowania:

• Mała – stopień angiograficzny 1+, fala zwrotna <4 cm² lub <20% powierzchni lewego przedsionka
• Umiarkowana – stopień angiograficzny 2+, fala zwrotna 4-10 cm² lub 20-40% powierzchni lewego przedsionka
• Ciężka – stopień angiograficzny 3-4+, fala zwrotna >10 cm² lub >40% powierzchni lewego przedsionka

Kompleksowa rehabilitacja kardiologiczna

Zastawki serca – definicja i cele rehabilitacji kardiologicznej

Kompleksowa rehabilitacja kardiologiczna (rehabilitatio cardiologica complexa) jest wszechstronną i wielodyscyplinarną interwencją, która ma na celu ułatwienie procesu zdrowienia, poprawę sprawności fizycznej i dobrostanu psychicznego pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego.

Zastawki serca – wskazania do rehabilitacji kardiologicznej

Główne wskazania obejmują:

• Stany po zabiegach kardiochirurgicznych (wszczepienie zastawek, przeszczep serca)
• Stany po wszczepieniu rozrusznika serca (pacemaker)
• Stany po przebytym zawale serca (infarctus myocardii)
• Niewydolność serca (insufficientia cordis)
• Wrodzone wady serca (vitia cordis congenita)

Zastawki serca – etapowość rehabilitacji kardiologicznej

Etap I – Rehabilitacja wczesnoszpitalna

Pierwszy etap obejmuje rehabilitację w trakcie hospitalizacji z powodu incydentu sercowo-naczyniowego. Podstawowym celem jest jak najszybsze osiągnięcie przez chorego samodzielności w zakresie czynności życia codziennego oraz przeciwdziałanie skutkom unieruchomienia.

Etap II – Rehabilitacja kontynuacji

Drugi etap może być realizowany w warunkach stacjonarnych, ambulatoryjnych lub w formie hybrydowej, obejmując okres od 4 do 12 tygodni.

Etap III – Rehabilitacja późna

Etap prozdrowotnego stylu życia, realizowany długoterminowo w celu utrwalenia efektów leczenia.

Zastawki serca – protokoły fizjoterapeutyczne po operacjach zastawkowych

Postępowanie przedoperacyjne

Właściwe przygotowanie pacjenta do zabiegu umożliwia zminimalizowanie ryzyka powikłań okresu okołooperacyjnego. Edukacja pacjenta obejmuje sposoby, metody leczenia i znaczenie postępowania rehabilitacyjnego.

Postępowanie pooperacyjne

Odpowiednio dostosowana rehabilitacja po operacji zapewnia zmniejszenie dolegliwości bólowych, krótszą hospitalizację i utrwalenie efektów leczenia kardiochirurgicznego. Plastrowanie dynamiczne (dynamic taping) i masaż stanowią efektywne uzupełnienie terapii po zabiegach kardiochirurgicznych.

Pionizacja w rehabilitacji kardiologicznej

Znaczenie pionizacji

Pionizacja pacjenta stanowi ważny element w procesie odzyskiwania sprawności ruchowej po jej utracie. Ma szczególne znaczenie w rehabilitacji kardiologicznej, gdzie zmiana pozycji zapobiega problemom takim jak odleżyny (decubitus), zanik kostny (atrophia ossium) i zanik mięśni (atrophia musculorum).

Zastawki serca – etapy pionizacji

1. Podniesienie głowy pacjenta – stopniowe unoszenie pod kątem 30°, z kolejnymi zwiększeniami co 15°
2. Wprowadzenie pozycji siedzącej – pod warunkiem dobrej tolerancji przez pacjenta
3. Siedzenie z opuszczonymi nogami – nauka samodzielnego utrzymywania tułowia w pozycji pionowej
4. Przemieszczenie pacjenta – przesadzanie na wózek lub fotel

Zastawki serca – monitoring i bezpieczeństwo

Usprawnianie powinno odbywać się pod kontrolą EKG. Wystąpienie zaburzeń rytmu serca, duszności, eksplozywnego przyspieszania lub zwalniania rytmu, szybkiego wzrostu ciśnienia tętniczego czy bólu wieńcowego są sygnałem do natychmiastowego przerwania ćwiczeń.

Zastawki serca – przyszłość diagnostyki i leczenia

Technologie obrazowania nowej generacji

Systemy echokardiograficzne GE Healthcare Vivid™ reprezentują najnowocześniejsze podejście do diagnostyki układu sercowo-naczyniowego. Aparaty te oferują obrazowanie bazujące na sztucznej inteligencji oraz zaawansowane narzędzia diagnostyczne.

Zastawki serca – integracja multidyscyplinarna

Współczesna opieka nad pacjentami z chorobami zastawkowymi wymaga zespołu interdyscyplinarnego obejmującego kardiologa, kardiochirurga, fizjoterapeutę, dietetyka i psychologa. Taka kompleksowa opieka zapewnia optymalne rezultaty leczenia i poprawę jakości życia pacjentów.

Zrozumienie anatomii, fizjologii i patofizjologii zastawek serca stanowi fundament skutecznej diagnostyki i terapii. Połączenie tradycyjnej wiedzy medycznej z nowoczesnymi technologiami obrazowania oraz kompleksową rehabilitacją kardiologiczną umożliwia osiągnięcie optymalnych rezultatów leczenia pacjentów z chorobami zastawkowymi serca.