Pięta Haglunda: przyczyny, objawy i leczenie
Deformacja Haglunda to charakterystyczna narośl kostna, która tworzy się w górnej, tylnej części kości piętowej. Co ciekawe, sama jej obecność nie musi oznaczać problemu – wiele osób ma taką budowę anatomiczną i nie odczuwa żadnych dolegliwości. Kłopoty zaczynają się wtedy, gdy ta wystająca kość zaczyna drażnić okoliczne tkanki. Wówczas rozwija się bolesny stan zapalny, znany jako syndrom Haglunda, który potrafi skutecznie utrudnić codzienne poruszanie się czy uprawianie sportu.
Deformacja a syndrom Haglunda – na czym polega różnica?
Warto na wstępie wyjaśnić te dwa pojęcia. Deformacja Haglunda to po prostu zmiana w budowie kości.[3] Z kolei syndrom (zespół) Haglunda to już stan chorobowy z konkretnymi objawami, który jest jej następstwem.[3] Składają się na niego trzy elementy:
- Obecność wspomnianej narośli kostnej.
- Zapalenie kaletki głębokiej – czyli małej „poduszeczki” ochronnej między kością a ścięgnem.[3]
- Uszkodzenie włókien ścięgna Achillesa – w miejscu, gdzie przyczepia się ono do kości (tendinopatia insercyjna).[4]
Schorzenie to opisał po raz pierwszy szwedzki chirurg Patrik Haglund w latach 20. XX wieku. Zyskało ono jednak kilka potocznych nazw, które doskonale oddają jego charakter. Określenie „pump bump” (guz od czółenek) wzięło się stąd, że problem często dotykał kobiet noszących buty na obcasie ze sztywnym zapiętkiem.[1] W środowisku hokeistów, gdzie ciasne łyżwy wywołują podobny ucisk, dolegliwość bywa z kolei nazywana „Bauer bump”.[7]
Skąd bierze się pięta Haglunda?
Rzadko kiedy za rozwój syndromu Haglunda odpowiada jeden czynnik. Zazwyczaj jest to efekt nałożenia się na siebie wrodzonych predyspozycji i niekorzystnych warunków zewnętrznych, które prowadzą do mechanicznego konfliktu.
Rola budowy stopy
Podłożem problemu jest często indywidualna budowa stopy. Kluczową rolę odgrywa tu naturalnie bardziej wystająca lub ostro zakończona krawędź kości piętowej.[9] Sytuację może pogarszać wysokie podbicie (tzw. stopa wydrążona), które sprawia, że kość piętowa ustawia się bardziej pionowo.[1] To z kolei „wypycha” jej tylną część prosto w ścięgno Achillesa. Jeśli do tego dochodzi chroniczne napięcie mięśni łydki, ścięgno jest jeszcze mocniej naciągane, co potęguje tarcie i ucisk.[1]
Wpływ stylu życia i obuwia
Głównym zewnętrznym winowajcą jest niedopasowane obuwie, szczególnie to z twardym, wysokim i sztywnym zapiętkiem. Powoduje ono ciągły ucisk i tarcie, które inicjują stan zapalny. Do butów wysokiego ryzyka należą czółenka, eleganckie obuwie męskie, łyżwy, buty narciarskie czy niektóre modele butów trekkingowych.[1]
Kolejnym ważnym czynnikiem jest intensywny wysiłek fizyczny, który prowadzi do mikrourazów w okolicy przyczepu ścięgna. Dotyczy to zwłaszcza biegania (szczególnie pod górę i po twardej nawierzchni), skakania czy tańca. Dodatkowo, nadwaga i otyłość zwiększają obciążenie stóp, co może przyspieszać procesy zwyrodnieniowe.
Jakie objawy powinny zaniepokoić?
Objawy syndromu Haglunda są zwykle na tyle charakterystyczne, że trudno je pomylić.
- Ból – to główny symptom, zlokalizowany z tyłu pięty, przy ścięgnie Achillesa. Może być tępy, a w okresach zaostrzenia ostry i pulsujący. Bardzo typowy jest ból „pierwszych kroków” – najsilniejszy rano lub po dłuższym odpoczynku, który po chwili rozchodzenia może nieco osłabnąć.
- Widoczne zgrubienie – na pięcie pojawia się twardy, kostny guzek, któremu często towarzyszy obrzęk tkanek miękkich.
- Zmiany skórne – w okresach nasilonego stanu zapalnego skóra nad guzem bywa zaczerwieniona i cieplejsza w dotyku.[1] Przewlekłe tarcie może prowadzić do powstawania pęcherzy, otarć, a z czasem do twardych modzeli.[2]
Jak wygląda diagnostyka?
Postawienie właściwej diagnozy opiera się na rozmowie z pacjentem, badaniu fizykalnym oraz badaniach obrazowych.
Wywiad i badanie stopy
Lekarz lub fizjoterapeuta najpierw zapyta o charakter bólu, okoliczności jego pojawiania się, a także o noszone obuwie i aktywność fizyczną. Następnie zbada stopę dotykiem (palpacyjnie), aby precyzyjnie zlokalizować najbardziej bolesne miejsce. Oceni również zakres ruchu w stawie skokowym – często ból nasila się przy maksymalnym zgięciu stopy w kierunku piszczeli. Testy, takie jak wspięcia na palce, pomagają ocenić stan ścięgna Achillesa.[5]
Badania obrazowe: RTG, USG, MRI
Badania obrazowe pozwalają potwierdzić diagnozę i ocenić skalę problemu.
- RTG (rentgen) – zdjęcie rentgenowskie, najlepiej wykonane w pozycji stojącej, doskonale uwidacznia narośl kostną, jej wielkość i kształt.
- USG (ultrasonografia) – to świetne narzędzie do oceny tkanek miękkich. Pokazuje stan zapalny kaletek oraz pozwala ocenić grubość i strukturę ścięgna Achillesa.[6]
- MRI (rezonans magnetyczny) – to najdokładniejsza metoda, zlecana w bardziej skomplikowanych przypadkach lub przy planowaniu operacji. Daje szczegółowy wgląd w stan ścięgna, kaletek i kości.
Ważne jest też wykluczenie innych możliwych przyczyn bólu pięty, takich jak izolowane zapalenie ścięgna Achillesa, złamanie zmęczeniowe, ucisk nerwu czy choroby ogólnoustrojowe.
Metody leczenia
Leczenie zachowawcze – pierwszy krok do poprawy
W zdecydowanej większości przypadków leczenie zaczyna się od metod nieinwazyjnych. Ich celem nie jest usunięcie narośli, ale wyciszenie stanu zapalnego, złagodzenie bólu i, co najważniejsze, wyeliminowanie przyczyn mechanicznego drażnienia.
Pierwszy i najważniejszy krok to odstawienie butów, które uciskają piętę. Warto sięgnąć po obuwie z miękkim, elastycznym zapiętkiem lub z odkrytą piętą.[1] W ostrej fazie bólu trzeba tymczasowo ograniczyć aktywności, które go prowokują, jak bieganie czy skakanie. Ulgę mogą przynieść podpiętki, które unoszą piętę i zmniejszają napięcie ścięgna Achillesa.[1] Indywidualnie dobrane wkładki ortopedyczne pomagają korygować wady postawy stopy i odciążać jej tył.
Fizjoterapia jest fundamentem leczenia zachowawczego. Gdy ostry ból minie, kluczowe staje się regularne rozciąganie mięśni łydki. Bardzo ważną rolę odgrywają ćwiczenia ekscentryczne (np. powolne opuszczanie pięt ze stopnia), które stymulują przebudowę i gojenie uszkodzonego ścięgna.
Jako uzupełnienie stosuje się zabiegi fizykalne. Terapia falą uderzeniową (ESWT) jest jedną z najskuteczniejszych metod w leczeniu przewlekłych problemów ze ścięgnami – fale akustyczne pobudzają procesy naprawcze i działają przeciwbólowo. Pomocne bywają również laseroterapia, ultradźwięki oraz terapia manualna.
W ostrej fazie można sięgnąć po niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) w formie tabletek lub maści. Zastrzyki ze sterydów są natomiast metodą kontrowersyjną. Choć potrafią szybko złagodzić ból, unika się podawania ich bezpośrednio w ścięgno Achillesa, ponieważ mogą je osłabić i zwiększyć ryzyko zerwania. Iniekcję można rozważyć jedynie w leczeniu zapalenia kaletki, pod ścisłą kontrolą USG.
Kiedy operacja staje się koniecznością?
Zabieg chirurgiczny rozważa się, gdy leczenie zachowawcze przez 3 do 6 miesięcy nie przynosi poprawy[1] lub gdy uszkodzenia ścięgna Achillesa są bardzo zaawansowane. Celem operacji jest usunięcie przyczyny problemu: narośli kostnej, objętej stanem zapalnym kaletki oraz naprawa uszkodzonego ścięgna.
Operację można przeprowadzić na dwa sposoby. Metoda otwarta wiąże się z dłuższym cięciem, co daje chirurgowi doskonały wgląd w operowane miejsce, ale pozostawia większą bliznę i wymaga dłuższego dochodzenia do siebie. Z kolei operacja endoskopowa (małoinwazyjna) jest wykonywana przez 2-3 małe nacięcia. Jej zaletami są mniejszy ból, lepszy efekt kosmetyczny i szybsza rehabilitacja.[10] Wybór metody zależy od rozległości zmian i doświadczenia lekarza.
Powrót do sprawności po operacji to długi i wymagający proces. W przypadku metody otwartej, przez pierwsze tygodnie (nawet do 6) noga jest unieruchomiona w ortezie i nie można jej obciążać.[11] Dopiero później stopniowo przywraca się ruchomość i rozpoczyna chodzenie w specjalnym bucie. Powrót do pełnej aktywności sportowej zajmuje zazwyczaj od 6 do 12 miesięcy.[8]
Nowe kierunki w leczeniu
Medycyna stale poszukuje nowych, mniej inwazyjnych metod leczenia. Obiecujące są terapie biologiczne, takie jak osocze bogatopłytkowe (PRP) czy koncentrat szpiku kostnego (BMAC).[12] Polegają one na wstrzyknięciu w chore miejsce preparatu z własnej krwi lub szpiku pacjenta, bogatego w czynniki wzrostu, co ma przyspieszyć regenerację ścięgna. Pojawiają się też nowe techniki chirurgiczne, np. usuwanie narośli pod kontrolą USG przez kilkumilimetrowe nacięcie, co skraca czas zabiegu i rekonwalescencji.[12]
Rokowania i profilaktyka
Rokowania w syndromie Haglunda są na ogół dobre. U większości pacjentów leczenie zachowawcze przynosi znaczną poprawę.[3] Po operacji wskaźnik zadowolenia również jest wysoki. Kluczem do uniknięcia nawrotów jest jednak stałe przestrzeganie zaleceń. Najważniejsza zasada to świadomy wybór obuwia – unikanie butów ze sztywnym, ciasnym zapiętkiem.[1] Równie istotne jest dbanie o elastyczność ścięgna Achillesa poprzez regularne rozciąganie oraz, w razie potrzeby, stosowanie wkładek ortopedycznych.[1]
Bibliografia
- Haglund’s Deformity – Pump Bump on Heel | Foot Health Facts …, https://www.foothealthfacts.org/conditions/haglund%E2%80%99s-deformity
- What is Haglund’s deformity? – Premier Medical Group, https://www.premiermedicalhv.com/divisions/services/what-is-haglunds-deformity/
- Haglund’s Syndrome: A Commonly Seen Mysterious Condition – PMC, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5101401/
- Haglund syndrome | Radiology Reference Article – Radiopaedia.org, https://radiopaedia.org/articles/haglund-syndrome
- Haglund’s Deformity, https://medschool.cuanschutz.edu/docs/librariesprovider65/foot-ankle/patient-handouts/ankle/haglund’s-deformity.pdf?sfvrsn=933573bb_2
- Haglund’s Deformity – Point-of-Care Ultrasound Certification Academy – POCUS.org, https://www.pocus.org/haglunds-deformity/
- Anyone had surgery for Haglund’s deformity (AKA Bauer Bumps)? : r/hockeyplayers – Reddit, https://www.reddit.com/r/hockeyplayers/comments/hbsi1s/anyone_had_surgery_for_haglunds_deformity_aka/
- Haglund’s deformity – Physiopedia, https://www.physio-pedia.com/Haglund%27s_deformity
- Haglund’s Deformity: A Bone of Contention in Podiatry – Hurst Podiatry, https://www.hurstpodiatry.com.au/blog/haglunds-deformity/
- Achilles tendon: Haglunds deformity-Endoscopic calcaneoplasty …, https://www.orthoracle.com/library/haglunds-deformity-endoscopic-calcaneoplasty/
- Haglund’s Deformity Resection, https://hoopesmd.com/haglunds-deformity-resection/
- Haglund deformity – Boston Sports, https://bostonsportsandbiologics.com/conditions/ankle/haglund-deformity
