Złamanie kości udowej u osoby starszej: leczenie i powrót do sprawności

Rodzaje złamań i główne przyczyny

Podział złamań bliższego końca kości udowej

Kość udowa w górnej części ma złożoną budowę, składającą się z głowy, szyjki i krętarzy. Złamania w tym rejonie można podzielić na dwie podstawowe grupy: wewnątrztorebkowe (dotyczące szyjki kości) oraz zewnątrztorebkowe (obejmujące krętarze), które często wiążą się z większą utratą krwi.^[1]

Główne czynniki ryzyka

Choć bezpośrednią przyczyną złamania jest najczęściej upadek, nawet taki z niewielkiej wysokości, to prawdziwe podłoże problemu leży gdzie indziej. Sam upadek jest jedynie iskrą zapalną. Do głównych czynników ryzyka należą:

• Osteoporoza – która osłabia strukturę kości.
• Wiek i płeć – przy czym ryzyko rośnie gwałtownie, zwłaszcza u kobiet po 60. roku życia.
• Utrata masy i siły mięśniowej (sarkopenia) – prowadząca do problemów z równowagą i chodem.
• Ogólny zespół kruchości – czyli stan obniżonej odporności organizmu na problemy zdrowotne.
• Inne czynniki – takie jak choroby neurologiczne, problemy ze wzrokiem, przyjmowanie wielu leków czy niedożywienie.

Od urazu do operacji: działania po wypadku

Czas od momentu złamania do operacji jest niezwykle istotny. Diagnozę stawia się na podstawie zdjęcia rentgenowskiego, a w bardziej skomplikowanych przypadkach lekarze mogą zlecić rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową.^[1] Zabieg chirurgiczny powinien odbyć się jak najszybciej, najlepiej w ciągu 24 do 48 godzin od przyjęcia do szpitala. Każdy dzień zwłoki zwiększa ryzyko powikłań. Równie ważne jest skuteczne łagodzenie bólu, często za pomocą regionalnych blokad nerwowych, co pomaga ograniczyć stosowanie silnych leków przeciwbólowych i zmniejsza ryzyko majaczenia po operacji.^[2]

Metody leczenia operacyjnego

Celem operacji jest ustabilizowanie złamania lub wymiana uszkodzonego fragmentu kości, aby pacjent mógł jak najszybciej zacząć się poruszać. Wybór metody zależy od rodzaju złamania oraz ogólnego stanu zdrowia i aktywności pacjenta.

Zespolenie wewnętrzne

Polega na stabilizacji odłamów za pomocą implantów, takich jak śruby. Metodę tę stosuje się głównie przy mniejszych przemieszczeniach i u młodszych pacjentów, by zachować ich własny staw.

Hemiartroplastyka (endoprotezoplastyka częściowa)

To częściowa wymiana stawu, obejmująca tylko głowę i szyjkę kości udowej. Jest to krótszy zabieg, zalecany osobom mniej aktywnym, z licznymi chorobami towarzyszącymi.^[3]

Całkowita artroplastyka (endoprotezoplastyka całkowita)

Wymienia się zarówno głowę kości udowej, jak i panewkę stawu. Choć operacja jest bardziej rozległa, zapewnia lepsze efekty w dłuższej perspektywie, szczególnie u aktywnych seniorów bez zaburzeń poznawczych.^[3]

Wieloetapowy proces rehabilitacji

Powrót do sprawności to proces, który wymaga współpracy wielu specjalistów: ortopedy, geriatry, fizjoterapeuty i terapeuty zajęciowego.

Etap wczesny (w szpitalu)

Rozpoczyna się już następnego dnia po operacji.^[4] Najważniejsze jest zapobieganie powikłaniom, takim jak zakrzepica, zapalenie płuc czy odleżyny. Pacjent wykonuje ćwiczenia oddechowe i izometryczne, a kluczowym momentem jest jak najwcześniejsza próba wstania i nauka poruszania się przy pomocy chodzika (balkonika).^[4]

Etap podostry (usprawnianie)

Trwa od 4 do 8 tygodni i jest to czas intensywnej pracy nad zwiększeniem siły mięśni i zakresu ruchu. Pacjent uczy się chodzić z coraz większym obciążeniem operowanej nogi, by ostatecznie zamienić balkonik na kule łokciowe.

Etap późny (długoterminowy)

Po kilku miesiącach rehabilitacja skupia się na odzyskaniu pełnej samodzielności. Celem jest płynny chód bez pomocy sprzętu ortopedycznego oraz poprawa ogólnej wydolności. Ćwiczenia obejmują dłuższe marsze, trening oporowy i naukę wchodzenia po schodach.

Kluczowe elementy powrotu do zdrowia

Kinezyterapia i terapia zajęciowa

Skuteczna rekonwalescencja opiera się na kilku filarach. Kinezyterapia, czyli leczenie ruchem, to podstawa – wzmacnia mięśnie, poprawia zakres ruchu i równowagę. Z kolei terapia zajęciowa pomaga pacjentowi na nowo nauczyć się codziennych czynności: ubierania się, korzystania z toalety czy przygotowywania posiłków. Terapeuta może również doradzić, jak dostosować mieszkanie, by było bezpieczniejsze – na przykład przez usunięcie dywaników czy montaż uchwytów w łazience.

Rola diety i wsparcia psychologicznego

Nie można zapominać o wsparciu żywieniowym i psychologicznym. Dieta bogata w białko, wapń i witaminę D jest niezbędna do gojenia się kości. Równie ważna jest kondycja psychiczna. Lęk przed kolejnym upadkiem czy depresja mogą skutecznie zniechęcić do aktywności, co prowadzi do błędnego koła osłabienia i dalszego pogorszenia sprawności.

Znaczenie wsparcia opiekunów

W tym procesie ogromną rolę odgrywają opiekunowie, najczęściej członkowie rodziny. To oni pomagają w codziennych czynnościach i motywują do ćwiczeń. Dlatego tak istotne jest, aby jeszcze w szpitalu otrzymali odpowiednie wsparcie i praktyczne wskazówki.^[5][6]

Wyzwania i rokowania

Potencjalne powikłania i trudności w leczeniu

Niestety, leczenie bywa obarczone ryzykiem powikłań, takich jak infekcje, zakrzepica czy odleżyny.^[7] Choroby współistniejące, np. demencja czy cukrzyca, mogą dodatkowo utrudniać powrót do zdrowia.^[8]

Długoterminowe rokowania i powrót do samodzielności

Rokowania są poważne. Ponad połowa pacjentów nie odzyskuje sprawności sprzed upadku, a około 20% może wymagać stałej opieki w placówce długoterminowej.^[8]

Jak uniknąć kolejnych złamań?

Profilaktyka poprzez ćwiczenia i adaptację otoczenia

Po jednym złamaniu ryzyko kolejnych znacząco wzrasta. Dlatego kluczowe jest podjęcie działań zapobiegawczych. Najskuteczniejsze okazują się programy ćwiczeń poprawiające siłę i równowagę, takie jak Tai Chi. Niezbędne jest także dostosowanie mieszkania, regularny przegląd przyjmowanych leków oraz korekta wzroku.^[9]

Leczenie osteoporozy jako kluczowy element prewencji

Każda osoba po złamaniu biodra powinna również rozpocząć leczenie farmakologiczne osteoporozy. Podstawą jest suplementacja wapnia i witaminy D, a lekarz dobiera odpowiednie leki, np. bisfosfoniany, które wzmacniają strukturę kości.^[10]

Przyszłość opieki nad pacjentem

Nowoczesne technologie, takie jak telerehabilitacja, robotyka czy wirtualna rzeczywistość, coraz częściej wspierają proces leczenia, zwiększając motywację pacjentów.^[11][12] Zmieniają się również modele opieki. Standardem stają się zintegrowane oddziały ortogeriatryczne, gdzie pacjentem opiekuje się jednocześnie ortopeda i geriatra.^[1] Rozwijane są też systemy, które zapewniają ciągłość opieki po wypisie ze szpitala, w tym diagnostykę i leczenie osteoporozy. Przyszłość to model hybrydowy, łączący intensywną terapię w placówce ze zdalnym wsparciem w domu pacjenta.^[1][11][13]

Bibliografia

1. Hip Fracture Overview – StatPearls – NCBI Bookshelf, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557514/
2. Introduction – Pain Management Interventions for Hip Fracture …, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK56661/
3. Surgical Management of Femoral Neck Fractures – StatPearls – NCBI Bookshelf, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538236/
4. Postoperative Rehabilitation after Hip Fracture: A Literature Review – Hip & Pelvis, https://www.hipandpelvis.or.kr/journal/view.html?doi=10.5371/hp.2020.32.3.125
5. Educational Web Educational Series Caring after a Fracture (CARE), https://fragilityfracturenetwork.org/educational-web-course-caring-for-fracture-care/
6. Perspectives of informal caregivers who support people following hip fracture surgery: a qualitative study embedded within the – BMJ Open, https://bmjopen.bmj.com/content/bmjopen/13/11/e074095.full.pdf
7. Why Does a Broken Hip Lead to Death? – Nursing Home Law Center, https://www.nursinghomelawcenter.org/news/why-does-broken-hip-lead-to-death/
8. How Do Older Adults Fare After Hip Fracture? – Health in Aging, https://www.healthinaging.org/blog/how-do-older-adults-fare-after-hip-fracture/
9. Preventing Falls in Older Persons – AAFP, https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2017/0815/p240.html
10. Osteoporosis Treatment & Management: Approach Considerations, Pharmacologic Therapy, Dietary Measures – Medscape Reference, https://emedicine.medscape.com/article/330598-treatment
11. Effectiveness of telerehabilitation in postoperative outcomes in …, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12105132/
12. Study Details | Innovative Models in the Rehabilitation of the Elderly …, https://clinicaltrials.gov/study/NCT04095338
13. Overview | Hip fracture: management | Guidance | NICE, https://www.nice.org.uk/guidance/cg124