Ból kolana od wewnętrznej strony, czyli syndrom gęsiej stopki

Kiedyś mówiło się po prostu o „zapaleniu kaletki gęsiej stopki”, ale dziś wiemy, że to zbytnie uproszczenie.^[5] Medycyna posługuje się szerszym pojęciem – syndromu bólowego gęsiej stopki – które obejmuje różne możliwe problemy: od zapalenia kaletki, przez zmiany w samych ścięgnach (tendinopatię), aż po stan zapalny otaczającej je tkanki.^{[5, 8]} Takie spojrzenie pozwala lepiej zrozumieć złożoność dolegliwości i skupić się na znalezieniu jej prawdziwej przyczyny.

Budowa i rola gęsiej stopki

Aby pojąć, skąd bierze się ból, warto przyjrzeć się anatomii tego obszaru. Gęsia stopka to nie przypadkowy zrost, lecz przemyślany system, który odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu kolana.

Trzy mięśnie w jednym miejscu

Gęsia stopka, fachowo nazywana pes anserinus, to wspólne miejsce przyczepu dla trzech mięśni uda.^[3] Co ciekawe, każdy z nich należy do innej grupy, co pokazuje, jak złożona jest to struktura. Mamy tu mięsieć krawiecki (najdłuższy w ludzkim ciele, biegnący na ukos z przodu uda), mięsieć smukły (położony po wewnętrznej stronie) oraz mięsień półścięgnisty (należący do tylnej grupy mięśni).^[4] Ich ścięgna łączą się w jedną, płaską strukturę i przyczepiają do kości piszczelowej, około 4-5 cm poniżej szpary stawowej.^[2]

Kaletka maziowa – mały, ale ważny element

Między tymi ścięgnami a kością znajduje się kaletka maziowa. Można ją sobie wyobrazić jako małą, wypełnioną płynem poduszeczkę, której zadaniem jest zmniejszanie tarcia i zapewnienie gładkiego poślizgu podczas ruchu.^[5] Co istotne, kaletka ta zazwyczaj nie łączy się z wnętrzem stawu kolanowego, więc wysięk w stawie nie oznacza automatycznie problemów z kaletką i na odwrót.^[4]

Dynamiczna ochrona kolana

Głównym zadaniem mięśni tworzących gęsią stopkę jest zginanie kolana i obracanie podudzia do wewnątrz.^[3] Jednak ich funkcja na tym się nie kończy. Cała struktura działa jak aktywny stabilizator, który chroni kolano przed „uciekaniem” do środka (koślawieniem) oraz niekontrolowaną rotacją.^[5] Współpracuje z więzadłem pobocznym piszczelowym (MCL), odciążając je. Jeśli na kolano działają zbyt duże siły, mięśnie te muszą nieustannie pracować, by utrzymać staw w ryzach. Taka przewlekła, nadmierna aktywność prowadzi do mikrourazów, zapalenia i w konsekwencji – do bólu.

Skąd bierze się ten problem?

Syndrom gęsiej stopki rzadko kiedy ma jedną przyczynę. Zazwyczaj jest to wynik nałożenia się na siebie kilku czynników, które przekraczają zdolności adaptacyjne tkanek.

Przeciążenie i błędy w treningu

Najczęstszym winowajcą jest długotrwałe przeciążenie i powtarzające się mikrourazy.^[5] To klasyczna kontuzja z przetrenowania, często spotykana u biegaczy długodystansowych czy kolarzy.^[9] Co ciekawe, szczególnie obciążający dla tej struktury jest styl klasyczny w pływaniu, stąd potoczna nazwa dolegliwości: „kolano pływaka”.^[9] Do problemów mogą przyczynić się również błędy treningowe, takie jak zbyt szybkie zwiększanie dystansu czy intensywności, pomijanie rozgrzewki, brak czasu na regenerację lub nieprawidłowa technika.^[1]

Indywidualne uwarunkowania

Nasza budowa i sposób poruszania się również mają znaczenie. Koślawość kolan, czyli ich ustawienie skierowane do środka, prowadzi do ciągłego napinania struktur po wewnętrznej stronie.^[1] Kobiety, z uwagi na szerszą miednicę, mają naturalnie większą tendencję do koślawości.^[3] Wady stóp, takie jak płaskostopie czy nadmierna pronacja, wymuszają kompensacyjną rotację w kolanie, co bezpośrednio zwiększa napięcie w okolicy gęsiej stopki.^[1] Osłabienie mięśni odwodzących biodro (zwłaszcza pośladkowego średniego) również może prowadzić do przeciążenia tej struktury.^[2]

Inne schorzenia

Czasami syndrom gęsiej stopki towarzyszy innym chorobom. Szczególnie silny związek obserwuje się z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego.^[5] Zmiany w stawie zaburzają jego biomechanikę, zmuszając mięśnie do cięższej pracy. Również otyłość i nadwaga znacząco zwiększają obciążenie mechaniczne kolan.^[1] Badania pokazują, że problem ten częściej dotyka pacjentów z cukrzycą typu 2 oraz reumatoidalnym zapaleniem stawów.^{[1, 11]}

Jak rozpoznać syndrom gęsiej stopki?

Diagnoza opiera się głównie na rozmowie z pacjentem i dokładnym badaniu fizykalnym. Badania obrazowe, takie jak USG czy rezonans, pełnią funkcję pomocniczą.^[5]

Charakterystyczne sygnały

Głównym objawem jest ból zlokalizowany po wewnętrznej stronie kolana, ale wyraźnie poniżej szpary stawowej (około 4-7 cm).^[2] Może on promieniować w górę, w kierunku uda, lub w dół, wzdłuż podudzia. Ból zwykle rozwija się powoli i nasila podczas wchodzenia lub schodzenia po schodach, wstawania z pozycji siedzącej czy biegania.^[5] Bardzo typowy jest ból w nocy, który potrafi wybudzić ze snu, a także uczucie sztywności o poranku.^[7] Podczas badania palpacyjnego lekarz lub fizjoterapeuta wyczuwa wyraźną, punktową tkliwość w miejscu przyczepu ścięgien.^[6] Czasem pojawia się też niewielki obrzęk.^[5]

Z czym można to pomylić?

Ból w tej okolicy nie zawsze oznacza syndrom gęsiej stopki. Trzeba wykluczyć inne możliwe przyczyny, na przykład uszkodzenie łąkotki przyśrodkowej (wtedy ból jest na wysokości szpary stawowej i może mu towarzyszyć „blokowanie” kolana) czy uraz więzadła pobocznego piszczelowego (MCL), który objawia się bólem wzdłuż jego przebiegu i poczuciem niestabilności.^[1] Badania obrazowe zleca się, gdy objawy nie są jednoznaczne. USG pozwala ocenić stan ścięgien i kaletki, a rezonans magnetyczny (MRI) jest najbardziej precyzyjny i wykorzystuje się go w bardziej skomplikowanych przypadkach.^[7]

Sposoby na uporanie się z bólem

Leczenie jest procesem, który niemal zawsze ma charakter zachowawczy, a jego skuteczność zależy od połączenia kilku metod.

Działanie w ostrej fazie

Na początku, gdy ból i stan zapalny są najbardziej dokuczliwe, celem jest ich wyciszenie. Warto zastosować protokół POLICE, czyli: chronić bolące miejsce, dać mu odpocząć, chłodzić (okłady z lodu), zastosować ucisk i trzymać nogę uniesioną.^{[5, 15]} Doraźnie można sięgnąć po doustne leki przeciwzapalne (NLPZ) lub maści o działaniu miejscowym.^[10] Pomocne bywa także spanie z poduszką umieszczoną między kolanami.^[9]

Fizjoterapia i terapia manualna

Gdy najgorsze objawy miną, do gry wkracza fizjoterapia. Terapia manualna, w tym masaż tkanek głębokich i techniki rozluźniania mięśniowo-powięziowego, pomaga zredukować napięcie.^[1] Zabiegi fizykalne, takie jak fala uderzeniowa (ESWT) czy laser wysokoenergetyczny, mogą przyspieszyć regenerację i złagodzić ból.^[1] Czasem stosuje się również kinesiotaping (plastrowanie dynamiczne), aby odciążyć bolesną okolicę.^[5]

Zastrzyki w opornych przypadkach

Jeśli standardowe metody nie przynoszą poprawy, lekarz może zaproponować leczenie iniekcyjne. Podanie kortykosteroidu (tzw. „blokada”) w okolicę stanu zapalnego przynosi szybką ulgę, ale jej efekt bywa krótkotrwały, a częste powtarzanie zastrzyków niesie ryzyko osłabienia ścięgien.^[5] Coraz popularniejsze stają się terapie biologiczne, jak osocze bogatopłytkowe (PRP), które pobudzają naturalne zdolności organizmu do gojenia.^[5] Najnowsze doniesienia sugerują, że dobre efekty może przynosić również terapia tlenowo-ozonowa czy proloterapia.^[16] Takie iniekcje tworzą tzw. „okno terapeutyczne”, czyli czas bez bólu, który należy wykorzystać na intensywną rehabilitację.

Ćwiczenia – fundament powrotu do sprawności

Leczenie ruchem, czyli kinezyterapia, to podstawa trwałego rozwiązania problemu. Odpowiednio dobrany program ćwiczeń, realizowany pod okiem fizjoterapeuty, pozwala usunąć przyczyny dolegliwości poprzez pracę nad elastycznością, siłą i prawidłowymi wzorcami ruchowymi.

Rozciąganie kluczowych mięśni

Gdy ostry ból minie, można zacząć delikatny stretching. Ważne jest rozciąganie mięśni kulszowo-goleniowych (z tyłu uda), na przykład poprzez unoszenie prostej nogi w leżeniu na plecach. Należy również zadbać o elastyczność mięśnia czworogłowego, przywodzicieli biodra oraz mięśni pośladkowych.^[13] Każde rozciąganie powinno trwać około 15-30 sekund.

Wzmacnianie i stabilizacja

Po przywróceniu elastyczności przychodzi czas na wzmocnienie mięśni. Pracę nad mięśniem czworogłowym można zacząć od prostych napięć izometrycznych. Jednak najważniejsze jest wzmocnienie mięśni pośladkowych i odwodzicieli biodra, ponieważ to one kontrolują pozycję kolana i zapobiegają jego koślawieniu. Skuteczne ćwiczenia to m.in. „muszelka” (clamshell), odwodzenie nogi w leżeniu na boku czy mostki biodrowe.^{[15, 17, 18]} Nie można też zapominać o wzmocnieniu mięśni tułowia (core), na przykład za pomocą deski (plank).^[14]

Jak uniknąć powrotu dolegliwości?

Wyleczenie bólu to dopiero połowa drogi. Równie ważne jest zapobieganie nawrotom poprzez świadome podejście do aktywności fizycznej.

Każdy trening powinna poprzedzać dynamiczna rozgrzewka, a kończyć wyciszenie i statyczne rozciąganie.^[1] Obciążenia należy zwiększać powoli i z głową, na przykład trzymając się „zasady 10%”.^[5] Warto zadbać o odpowiednie, niezużyte obuwie, a w przypadku wad stóp rozważyć noszenie indywidualnych wkładek ortopedycznych.^{[1, 12]}

Utrzymanie prawidłowej masy ciała to jeden z najskuteczniejszych sposobów na odciążenie kolan.^[5] Kluczowe ćwiczenia wzmacniające i rozciągające powinny na stałe zagościć w twoim planie tygodnia. Powrót do uprawiania sportu musi być stopniowy i oparty na konkretnych kryteriach, takich jak pełny, bezbolesny zakres ruchu, odbudowana siła mięśniowa i zdolność do wykonywania ruchów typowych dla danej dyscypliny bez bólu.^[13]

Bibliografia

1. Gęsia stopka – co to i jak leczyć zapalenie? – Zdrowe Kolano, [https://zdrowekolano.pl/choroby/gesia-stopka-co-to-i-jak-leczyc-zapalenie]
2. Gęsia stopka – przyczyny, leczenie, rehabilitacja. Fizjoterapeutka wyjaśnia. – YouTube, [https://www.youtube.com/watch?v=xrLVV_WMiAM]
3. Gęsia stopka – pochodzenie nazwy i budowa anatomiczna – Bitmed, [https://bitmed.pl/blog/97-gesia-stopka-pochodzenie-nazwy-i-budowa-anatomiczna]
4. Pes Anserinus: Anatomy and Pathology of Native and Harvested Tendons | AJR, [https://ajronline.org/doi/10.2214/AJR.19.21315]
5. Pes Anserine Bursitis – StatPearls – NCBI Bookshelf, [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532941/]
6. Pes Anserinus Bursitis: A Case Report – PMC, [https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9674038/]
7. Gęsia stopka – przyczyny, objawy, leczenie zapalenia gęsiej stopki – DOZ.pl, [https://www.doz.pl/czytelnia/a15238-Gesia_stopka__przyczyny_objawy_leczenie_zapalenia_gesiej_stopki]
8. (PDF) Comprehensive review of pes anserinus syndrome: etiology, diagnosis and management – ResearchGate, [https://www.researchgate.net/publication/388393356_Comprehensive_review_of_pes_anserinus_syndrome_etiology_diagnosis_and_management]
9. Czym jest zapalenie gęsiej stopki? – ITAMI – plaster leczniczy z diklofenakiem, [https://itami.pl/zapalenie-gesiej-stopki-przyczyny-objawy-leczenie/]
10. Pes Anserine (Knee Tendon) Bursitis – OrthoInfo – AAOS, [https://orthoinfo.aaos.org/en/diseases–conditions/pes-anserine-knee-tendon-bursitis/]
11. Zapalenie gęsiej stopki – częsta przypadłość sportowców – enel-med, [https://enel.pl/enelzdrowie/zdrowie/zapalenie-gesiej-stopki-czesta-przypadlosc-sportowcow]
12. Pes Anserine Bursitis: What It Is, Symptoms & Treatment – Cleveland Clinic, [https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/pes-anserine-bursitis]
13. THE SPORTS MEDICINE PATIENT ADVISOR – Pes Anserine Bursitis, [https://www.andrewssportsmedicine.com/storage/wysiwyg/143-_pes_bursitis.pdf]
14. Zapalenie Gęsiej Stopki (Pes Anserinus) – Rehabilio – Fizjoterapia, [https://fizjoterapeuta-sanok.pl/zapalenie-gesiej-stopki-pes-anserinus/]
15. Pes Anserine Bursitis Dr. Ho – OrthoVirginia, [https://www.orthovirginia.com/wp-content/uploads/2023/07/Ho-Pes-Anserinus-Syndrome-Exercises.pdf]
16. What is the management of Pes Anserine Bursitis? – Dr.Oracle, [https://www.droracle.ai/articles/379283/management-of-pes-ansarine-bursitis]
17. Gęsia stopka – Masaż Tkanek Głębokich, [https://masaztkanekglebokich.pl/encyklopedia/gesia-stopka/]
18. ĆWICZENIA NA ZAPALENIE ” GĘSIEJ STOPKI ” – TOP 3 ĆWICZENIA ! – YouTube, [https://www.youtube.com/watch?v=CuHiMUDNbio]